Disparoni; cinsel ilişki sırasında pelvik veya vajinal ağrı olarak tanımlanır. Ağrının süresi ilişki süresi ile sınırlı olabileceği gibi cinsel ilişki bittikten sonra 24 saate kadar devam edebilir. Belirtilerin süresi kişiden kişiye değişiklik gösterebilir. Rahatsızlığın nedeni; kas, damar, yabancı cisim, ameliyat, travma, yaşlılık veya psikolojik olabilir. Bunları teşhis etmek ve doğru tedavi seçeneklerini uygulamak genellikle zordur.
Disparoni ne kadar yaygındır?
Disparoni yaygın görülen bir durumdur. Kadınların bu rahatsızlığı yeterince dile getiremediği düşünülmektedir. Cinsel ilişki esnasında ağrı yaşayan kadınlar, bu durumu sağlık uzmanlarıyla görüşmeye teşvik edilmelidir.
Disparoniye ne sebep olur?
Anatomik bozukluklar, hormonal ve psikolojik nedenler dahil olmak üzere disparoninin birçok farklı kaynağı ve nedeni vardır. Sağlık uzmanlarının ayrıntılı bir öykü alması, belirtilileri değerlendirmesi ve mümkünse ağrının kaynağını veya nedenini ortaya çıkarmak için ayrıntılı bir muayene yapması gerekmektedir. Dikkate alınması gereken durumlardan bazıları şunlardır:
Menopozla ilişkili genitoüriner sendrom: Menopoz sonrası östrojen eksikliğine bağlı olarak vajina dokusunun tahrişine, vajinada kuruluk ve incelmeye yol açan değişiklikler, cinsel ilişkiyi oldukça rahatsız edici ve ağrılı hale getirebilir. Kadınların %50’si bu doku değişikliklerinden etkilenerek cinsel ilişki esnasında ağrı yaşayabilmektedir. Cildin çatlaması, lekelenmesi veya kanaması ile ilişkili olabilecek kayganlık eksikliğinden dolayı kuru bir yanma hissi yaşayabilmektedirler. Uzun süreli emzirme benzer değişikliklere ve vajinal kuruluğa neden olabilir.
Vulvodini/Vestibulit: Vulvodini vulva, labia ve vajinal açıklığın kronik ağrı sendromudur. Nedenleri arasında; vulva dokusunda tahrişe ve yara dokusu oluşmasına neden olabilen liken sklerozus gibi hastalıklar, ameliyat sonrası travma, doğum ve daha nadir olarak dünyanın bazı bölgelerinde kadın sünneti gibi genital dokunun yapısını değiştiren müdahaleler sonucu oluşan cilt bozuklukları yer alır. Genital dokunun olduğu bölgeye radyasyon tedavisinin uygulanması sinir ve doku hasarına ve ağrıya neden olabilir.
Mesane veya üretral ağrı sendromları: Kronik mesane ağrısı ve vajinal ağrıya neden olabilen birkaç mesane ağrısı sendromu vardır. Bunlar sadece disparoniye değil, aynı zamanda idrar kaçırma, idrara çıkma sıklığında artış ve idrar yaparken ağrıya da neden olabilir. Bu sorunlar aniden başlayabilir veya belirli bir süre içinde kademeli olarak geçirilmiş enfeksiyon gibi bir durumlar sonrasında ortaya çıkabilir. Ek olarak, üretranın (idrarın mesaneden boşaltıldığı tüp) belirli bozuklukları vajinayı ilgilendiren önemli ağrılara neden olabilir. Örnekler arasında üretrit (cinsel yolla bulaşan hastalıkların neden olduğu üretrada iltihaplanma/ağrı) ve üretral divertikül (idrarın sıkışabileceği bir cep oluşturan üretra duvarında bir zayıflık) yer alabilir.
Kas-iskelet sistemi sorunları: Bazı kadınlar vajinaya bıçak batması hissi veya devamlı bir ağrı tarifleyebilirler. Bu durum, pelvik taban kaslarının artan gerginliğiyle ilişkili olabilir. Levator kası spazmı sürekli veya aralıklı ağrıya neden olabilir ve bazen diğer ağrı sorunlarıyla ilişkili olabilmektedir. Bu durum cinsel saldırı veya tecavüz öyküsü olan kadınlarda görülebilmektedir. Ek olarak, bazı kadınlarda rektal spazm cinsel ilişki için kasları gerektiği gibi gevşetememe gibi sorunlar vardır.
Pelvik inflamatuar hastalık (PID): Genellikle cinsel yolla bulaşan hastalıkların neden olduğu PID, kronik ağrı ve disparoniye de neden olabilir. Bağırsak hastalıkları da ayrıca disparoniyi ve pelvik ağrıyı şiddetlendirebilir.
Diğer pelvik durumlar: Muayenelerde her zaman kesin ağrı kaynağı saptanmayabilir ancak normal krampları aşan; adet döngülerinde ağrı gibi başka belirtiler de bulunabilir. Bu vakalarda endometriozis veya adenomyozis gibi durumlar düşünülmelidir. Endometriozis, adet döngüsü ile kanamak üzere tasarlanmış rahim içindeki dokunun, rahim dışında bulunduğu ve kronik döngüsel ağrıya ve bazen yara izine neden olduğu bir durumdur. Adenomyozis, şiddetli ve ağrılı adet kanamaları ve döngüsel pelvik ağrı ile ilişkili, uterus içindeki dokuların aşırı büyümesidir. Yara izi, doku veya sinir hasarına neden olan önceki ameliyatlar da disparoninin nedeni olabilir.
Bölgesel vajinal nedenler: Doğum sırasında epizyotomi veya yırtılmayı takiben oluşan yara izi ve hassasiyet, disparoninin yaygın bir nedenidir. Vajinal kist, polip, büyüme, yabancı cisim ve bazen vajinada şişkinliğe (sarkma) neden olabilecek pelvik organların gevşemesi cinsel rahatsızlığın altında yatan neden olabilir. Vajinal cerrahi (yamalı veya yamasız) da ağrı nedeni olabilir. Nadir olarak vajinal septum (vajinayı bölen perde) gibi doğumdan kaynaklanan ve cinsel ilişkiyi zorlaştıran veya rahatsız eden anatomik bir anormallik olabilir.
Disparoni nasıl teşhis edilir?
Doktorunuza ağrının şiddeti ve zamanlaması, cinsel ilişki sırasında ağrının başladığı nokta, ağrının süresi, adet döngüsündeki herhangi bir değişiklik hakkında kapsamlı bilgi vermeniz çok önemlidir. Doğum şekli, jinekolojik veya bağırsağı ilgilendiren ameliyatlar, pelvik, üriner veya vajinal herhangi bir enfeksiyon öyküsü mutlaka anlatılmalıdır.
Bazı vajinal ağrılar; levator kas spazmı, cilt sorunları ve bölgesel vulva ağrısı ile ilişkili olabilirken, ağrının altında yatan nedeni araştırmak yine de önemlidir. Genital bölge dokusunun cinsel yolla bulaşan bir hastalık veya diğer enfeksiyonlar nedeniyle ağrılı olup olmadığının belirlenmesi önemlidir. Doktorunuz ağrının kaynağını tam olarak belirlemek için ayrıntılı bir duyusal ve fiziksel muayene yapacaktır. Bu muayenenin bulgularına bağlı olarak başka testler de istenebilir. Gerekli olabilecek test örnekleri şunları içerir:
- Enfeksiyon testi : sürüntüler (vajina, serviks, üretra), idrar örneği
- Pelvik ultrason
- Bilgisayarlı tomografi taraması
- Rahim Emarı (MR) , histeroskopi , laparoskopi
- Elektromiyografi (kas testi)
Disparoni nasıl tedavi edilir?
Tedavi seçenekleri, yaşanan ağrının altında yatan neden veya nedenlere göre büyük ölçüde değişiklik gösterir.
Vajinal, pelvik veya üriner herhangi bir enfeksiyon uygun şekilde tedavi edilmelidir.
Düşük doz vajinal östrojen menopoza bağlık vajinal belirtilerin tedavisinde çok faydalıdır. Vajinal östrojen, yeterli kayganlık sağlamak için su bazlı kayganlaştırıcılar ile beraber kullanılabilir.
Vulvodini ve vestibulit için altta yatan neden belirlenmelidir.
Yara izi ve iltihaplanmaya yol açan dermatolojik rahatsızlıklar genellikle steroid veya hormonal kremlerle tedavi edilebilir. Vulvada liken skleroz; steroid kremlerle kolayca tedavi edilebilen bir cilt rahatsızlığının yaygın bir örneğidir. Bölgesel krem uygulamaları, vajinal genişleticiler ve bazı durumlarda lazer tedavisi vulvar cilt semptomlarını hafifletmeye yardımcı olabilir.
Tetik nokta enjeksiyonları ve fizik tedavi de rahatlama sağlayabilir.
Sağlık uzmanları sinir tahrişini ve ağrıyı azaltmaya yardımcı olan ilaçlar da reçete edebilir. Birden fazla tedavinin ne zaman kullanılacağı da yine uzmanlar tarafından verilen bir karardır.
Disparoniye yol açan mesane ağrısının tedavisinde genellikle kafein ve sigara gibi tahriş edici maddelerin diyetten çıkarılması ve fizik tedavi etkili olmaktadır. Herkes aynı rejime yanıt vermese de kullanılabilecek çeşitli ilaç tedavileri bulunmaktadır. Altta yatan sorun üretra ise, altta yatan nedenin enfeksiyon veya üretranın kendisinde fiziksel bir kusur olmasına bağlı olarak tedavi; ilaç tedavisi veya cerrahi tedavi olabilir.
Pelvik taban kas spazmı (levator spazmı) ile ilgili kas-iskelet sistemi sorunları meditasyon teknikleri, fizik tedavi (masaj, ısı, pelvik taban sorunları konusunda eğitimli bir terapistle tarafından verilmelidir), psikolojik danışmanlık, anestezik ve/veya steroidlerin tetik noktası enjeksiyonları ile tedavi edilebilir. Kasları gevşetmek için sorunlu noktalara botox enjeksiyonu ve ayrıca vajinal gevşeticiler kullanılabilir. Birden fazla tedaviye dirençli ağrı, sinir bloğu gerektiren farklı bir nörolojik ağrı türü olabilir.
Endometriozis veya adenomyozise bağlı pelvik ağrının neden olduğu disparoni, hormonlardaki dalgalanmalar ağrıyı şiddetlendirebileceğinden, başlangıçta sürekli hormon tedavisi ile baskılanabilir. Hormon baskılayıcı enjeksiyonlar da bir seçenektir: Bu tedaviler başarısız olursa, yumurtalıkların (neden endometriozis ise) veya uterusun (neden adenomiyoz ise) alınması son çare olabilir. Ameliyat genellikle başka hastalığın yokluğunda son çaredir. Doktorunuz ağrının bağırsaklarınız veya diğer bölgenizle ilgili olduğunu düşünürse sizi başka bir uzmana yönlendirebilir.
Ağrıya neden olan vulva/vajinal yara dokusunun veya vajinal askı ameliyatlarında kullanılan yamanın çıkarılması bu işlemlerde deneyimli uzman doktorlar tarafından yapılabilir.
Vajina girişinde (perineal kaslarda) kas spazmı olan kadınlarda botox enjeksiyonu, kasları gevşettiği ve cinsel ilişkiyi daha az ağrılı hale getirdiği için çok faydalı bulunmuştur. Pelvik organ sarkmasına bağlı cinsel rahatsızlıklar (pelvik tabanın inip vajinada şişkinliğe yol açar) jinekoloji uzmanı tarafından değerlendirilmeli; cerrahi olarak düzeltilmeli ya da peser adı verilen bir vajinal aparat ile desteklenmelidir.
Son olarak disparoni kadın cinsel hayatını etkileyen; tanı ve tedavisi için deneyim ve uzmanlık gerektiren önemli bir sorundur.
